باغ فین در کاشان : عروس باغ های ایرانی

تاریخ چهارشنبه, 28 آذر 1397 23:17

نویسنده فاطمه خبازی نیاسر

کاشان شهری کویری است و وجود شگفت انگیز این باغ زیبا و سرسبز در آن ، جز جاذبه های اصلی شهر کاشان بشمار می رود .
باغ فین کاشان ، باغی است به وسعت تقریبی 24 هزار  متر مربع با حوض های فیروزه ای و صدای عبور آب و فواره های کوتاه و بلند و درختان سرو کهنسال سر به فلک کشیده و معماری شاه نشین که جلال و شکوهی شاهانه به نمایش می گذارد .

باغ فین کاشان یکی از 9 باغ تاریخی در ایران است که غیر ازاینکه در 15 آذر ماه سال 1314 خورشیدی به شماره 238 در فهرست آثار ملی رسید ، در سال 1390 نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت .

در صورتیکه مسافر کاشان هستید و یا قصد سفر به کاشان و حومه آن را دارید به شما توصیه می کنم برای اجاره سوئیت ارزان قیمت در کاشان با مشاورین بهتوریست تماس حاصل نمایید یا از طریق رزرواسیون سایت اقدام به رزرو خانه یا سوئیت نمایید .

باغ فین کاشان کجاست ؟
باغ فین در کاشان یکی از نزدیکترین آثار ثبت جهانی به تهران می باشد که در منتها الیه جنوب شرقی جاده فین یا همان خیابان امیرکبیر قرار دارد .

وجه تسمیه باغ فین یا باغ شاه
باغ فین کاشان به باغ شاه نیز معروف است ، اما نه به جهت اینکه باغی مخصوص یکی از پادشاهان بوده باشد ، بلکه به خاطر وسعت زیاد آن که از اندازه کنونی آن هم بیشتر بوده است .
در مورد فین هم سه نقل قول وجود دارد :
1.    فین معرب کلمه پین است در فارسی باستان ؛ به معنای پایانه و انتهای شهر
2.    فینه کلاهی بوده که مردم این منطقه بر سر میگذاشته اند .
3.    اقوام کاسپین که از فلات سیبری به فلات مرکزی ایران آمدند شامل دو قوم بوده اند ؛ یکی کاس ها که در کاشان ساکن شدند و پین ها که در همین منطقه فین استقرار یافتند .

تاریخچه باغ فین
برخی معتقدند که قدمت اولیه باغ به دوران اردشیر بابکان ( 1200سال پیش ) ، بنیانگذار سلسله ساسانی می رسد .
اما برای نخستین بار در تاریخ ، در زمان یعقوب لیث از باغ فین یاد شده است ؛ که هنگام عبور یعقوب لیث صفاری ( در سال 265 ه.ق) به همراه لشگر عربش از بیابان های مرکزی ایران ، از وجود چشمه و باغ در منطقه ای کویری خبر می دهد .
یاقوت حموی تاریخ نویس قرن هفتم ه.ق از گشت و گذار مردم کاشان در باغات فین یاد کرده است .
قدمت بناهای باغ و باغ آرایی مربوط می شود به زمان شاه عباس ، پنجمین پادشاه صفوی که بنای امروزی باغ نهاده شد و به باغ فین نو شهرت یافت . ( باغ فین کهنه که در فاصله چند صد متری باغ کنونی قرار دارد ، بقایای باغ از زلزله و خرابی های ترکمنان می باشد . )

معماری باغ فین کاشان
شاه عباس برای جلوگیری از خرابی های سیل احتمالی ، سدی مستحکم با سنگ و ساروج در جنوب باغ ساخت که هنوزم پابرجاست .
پس از او توسعه و ساخت باغ توسط پادشاهان بعدی ادامه پیدا کرد و بنا به اوج شکوه و زیبایی رسید .
اولین بنای باغ یک حمام کوچک یا حمام خدمه به دستور شاه اسماعیل صفوی به عنوان امری عام المنفعه در باغ ساخته شد .
بنای دوم که در سال 1004 ه.ق به دستور شاه عباس صفوی ساخته شد دوطبقه و دارای دو کاربری بود ؛ یکی برای استراحت نگهبانان و دیگری قسمتی که الان خیابان است و میدان چوگان شاهانی بوده  که به این تفرجگاه می آمدند و اهل حرمسرا در قسمت سردر می نشستند و تماشاگر بازی بودند .
اتاق های هشتی ورودی هم غورخانه یعنی محل نگهداری اسلحه بوده است .
در زمان کریم خان زند پس از زلزله های پیاپی و بی توجهی هایی که قبل از آن شده بود ، مورد مرمت قرار گرفت و بنای خلوت کریم خانی به آن اضافه شد .
از خصوصیات معماری باغ برج و باروی مستحکم است که باغ را به شکل قلعه در آورده است .
در دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار نیز بخش های زیادی به بناهای باغ اضافه گشت .
و باز رسیدگی به باغ رها شد تا در دوران پهلوی مورد توجه قرار گرفت و سنگ بنای موزه ملی کاشان بر خرابه های خلوت نظام الدوله در سال 1336 نهاده شد و در قسمت های دیگر مرمت هایی انجام گرفت .


•ابنیه ساخته شده در باغ فین
   در طراحی اولیه باغ بین سازه ها تقارن وجود داشته است ولی با  دخالت پادشان متلف و ساخت بناهای مختلف از این ویژگی کاسته شده است .
در مرکز باغ کوشک صفوی قرار گرفته است ، کوشک عمارتی است که از لحاظ بزرگی و تزیینات در رده ای پایین تر از قصر قرار می گیرد که معمولا در مرکز باغ ایرانی ساخته میشده است به طوری که به چهار سوی باغ احاطه داشته و حوضی در مرکز این عمارت که باعث ایجاد فضایی دل انگیز می شده است .
حمام کوچک و عمارت سردر به همراه کوشک صفوی از بناهای ساخته شده در دوران صفوی است .
کوشک قاجاری که با تزیینات کم نظیر در سقف و دیوارها در انتهای باغ و خارج از محور تقارن قرار دارد و حمام سلطنتی ، موزه ملی ، خلوت کریم خانی و اتاق شاه نشین از ابنیه اضافه شده به باغ پس از دوران صفوی هستند .

• عنصر آب و عنصر درخت
   عناصر آب و درخت که عناصری پویا هستند در همجواری با عنصر ثابت معماری ،هویتی زنده به این اثر تاریخی شهر کاشان بخشیده است .
آب اساسی ترین عنصر در طراحی باغ فین بوده است که به صورت راکد ، روان ، فورانی در فواره ها و جوششی در شترگلوی فتحعلی شاه حضور دارد . هر کدام از این حالات آب در این باغ ایرانی معنایی خاص را ذهن تداعی می کند .
مهمترین گیاهان باغ فین 579 اصله درخت سرو و 11 اصله درخت چنار می باشد . درختان این باغ بین 100 تا 470سال سن دارند ، که متاسفانه تعداد زیادی از آن ها طی چندین سال اخیر بر اثر عوامل طبیعی و کم توجهی مسوولان خشک شده اند .

• سیستم آب رسانی
   آب جاری در جوی ها و حوض های این باغ از چشمه سلیمانیه تامین می شود که ابتدا در پشت باغ در استخری انباشته می شود و اختلاف سطحی که استخر با جوی ها دارد سبب ایجاد فواره های سطح باغ می شود .
زیر تمام جوی ها و اطراف حوض ها در عمق یک متری زمین لوله هایی سفالین  به نام تنبوشه قرار داده شده که از یک طرف به به حوض های اصلی متصل و از طرف  دیگر آن ها مسدود می باشد . آب که وارد این لوله ها می شود به دلیل مسدود بودن طرف دیگر از فواره ها خارج می گردد . به دلیل شیبدار بودن سطح زمین و متغیر بودن قطر لوله ها ، میزان آب خروجی از فواره ها یکسان است .
طراح سیستم آب رسانی باغ فین کاشان را ریاضی دان برجسته قرن دهم در عصر صفوی ، غیاث الدین جمشید کاشانی دانسته اند که حدود 200 سال قبل از پاسکال از قانون اختلاف سطح و نیز شیب طبیعی زمین بهره برده است .
البته عده ای از شیخ بهایی هم در این زمینه نام برده اند .


• حوض جوش و راز سکه های باغ شاه کاشان
   حوض سکه یا جوش در کوشک قاجاری باغ فین یا همان شتر گلو می باشد ، ازین جهت که وسط حوض حفره ای است که لوله متصل به آن مانند S  انگلیسی و شبیه گلوی شتر است که آب یا فشار از آن خارج می شود ، به آن شترگلو می گویند .
این حوض شامل حفره هایی برای جوشش و مکش آب است ، که به مرور زمان اکثر حفره ها به دلیل رسوبات آب مسدود شده اند .
از قدیم مردم بر این باور بوده اند که اگر سکه ای که در حوض می اندازند در حفره بیفتد ، آرزویشان برآورده می شود .
این اعتقاد شاید از آیین میترا در مذهب زرتشت گرفته شده باشد که آب را مظهر پاکی می دانسته اند و بخشیدن بخشی از مال و ثروت خود به الهه پاکی نوعی نذر یا ستایش بوده است در جهت رونق کسب و کار .
در حقیقت اصطلاح کهن " پول در آب ریختن " هدر دادن مال نیست و با نگاهی به کتاب اوستا این کار نوعی قربانی و و نذر و بخشش می باشد .


• حمام فین کاشان
   باید بگوییم گرچه این حمام از لحاظ معماری ارزشمند است اما بیشترین دلیل شهرت آن به خاطر اجرای قتل صدر اعظم محبوب ایرانی ها در زمان ناصرالدین شاه قاجار ،امیرکبیر در سال 1230 خورشیدی است و از این حیث ارزش و اعتبار تاریخی دارد .
از ابنیه ساخته شده در مجموعه باغ فین ، حمام کوچک و حمام بزرگ در قسمت جنوبی باغ هستند که راه ورود به آنها از داخل باغ می باشد ،در حالی که وجودشان در باغ نمود چندانی ندارد .
هر کدام از این حمام ها دارای خزینه و حوض های متعدد و گرمخانه ، آبنما ، محل نظافت و سربینه ( رختکن ) می باشند .
دیوار حمام ها با عایق رطوبتی مخصوص متشکل از ماسه ، آهک و ساروج پوشیده شده است .
حمام های تاریخی کاشان که یکی از 5 عنصر اصلی شهر ( مسجد ، بازار ، حمام ، خانه و آب انبار ) هستند از جمله آثار با شکوه و تحسین برانگیزی هستند که مورد تمجید و ستایش جهانگردان و گردشگران داخلی و خارجی بوده اند .
حمام کوچک در زمان صفویه و حمام بزرگ یا حمام سلطنتی به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد . حمام بزرگ شامل تزیینات نقاشی در سقف ها و ستون های مرمرین می باشد و مخصوص استفاده امرا بوده است .

• چشمه سلیمانیه
   نه تنها باغ فین سرسبزی و زیبایی خود را از چشمه پر جوش و خروش سلیمانیه دارد ، بلکه این چشمه را می توان سبب شکل گیری تمدن هزاران ساله سیلک دانست .
چشمه سلیمانیه فین که در فاصله 6 کیلو متری مرکز شهر و در ضلع جنوبی باغ تاریخی فین کاشان قرار دارد ؛ در واقع جز قنات های کاشان محسوب می شود . در زمان صفویه این قنوات مشابه چشمه ها ساخته شده اند و گویی آب از دل زمین می جوشد و به همین دلیل چشمه نامیده شده است .
جالب است بدانید میزان آب دهی این قنات به بارندگی سالیانه وابستگی ندارد و در طول سال  ثابت است ، این مقدار که میزان بالایی هم هست در هر ثانیه حدود 350 لیتر می باشد .
از دیگر ویژگی های قابل توجه این قنات این است که دمای آب آن در فصل گرم و سرد سال روی 25 درجه سانتی گراد ثابت می باشد .
از دیگر ویژگی های بارز آب چشمه ، زلالی و شفافیت آن است ، گرچه به خاطر برخی املاح قابل شرب نیست اما خواص درمانی زیادی دارد .
در وجه تسمیه چشمه به سلیمانیه باید گفت که سند مکتوبی وجود ندارد و در فرهنگ مردم این ناحیه دو روایت شفاهی وجود دارد ؛ یکی اینکه کاشان که از مناطق یهودی نشین بوده برای این آب قداست خاصی قائل بوده اند و چشمه را از معجزات حضرت سلیمان نبی می دانسته اند .
دوم اینکه در زمان شاه سلیمان صفوی اطراف این چشمه صفه  یا بنایی ساخته شده و بدین سبب چشمه را سلیمانیه نامیده اند .

با بهتوریست همراه شوید تا با رزرو اقامتگاه در کاشان و روستاهای اطراف با خیال آسوده به گشت و گذار بپردازید .